İstanbul Fatih'te bir otelde yaşanan ve Böcek ailesinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan trajik zehirlenme olayının ardından, kamuoyunun gündemine "Alüminyum Fosfit" maddesi oturdu. Olay yerinde yapılan incelemelerde, otelde tahtakurusu mücadelesi için kullanılan ilaçta bu son derece zehirli bileşiğin bulunduğu belirlendi. Uzmanlar, banyo boşluğundaki havalandırma yoluyla zehrin odaya sızmış olabileceği ihtimali üzerinde duruyor.
Alüminyum fosfit, birkaç saat içinde ölüme neden olabilen toksik bir maddedir. Peki, bu tehlikeli kimyasal tam olarak nedir, hangi amaçlarla kullanılır ve zehirleyici etkisi nasıl ortaya çıkar?
Alüminyum Fosfit (AlP) Nedir?
Alüminyum fosfit, kimyasal formülü AlP olan, oldukça toksik bir inorganik bileşiktir. Doğada renksiz bir katı olmasına rağmen, hidroliz ve oksidasyondan kaynaklanan safsızlıklar nedeniyle ticari olarak genellikle gri-yeşil-sarı bir toz halinde bulunur.
Piroforik Tehlike: Alüminyum fosfit, havayla temas ettiğinde kolayca tutuşabilen, tehlikeli bir piroforik bileşik olduğundan yangın tehlikesi de taşır.
Yarı İletken Özelliği: Zehirli kullanımının yanı sıra, endüstriyel olarak AlP, ışık yayan diyotlar (LED) gibi cihazlarda kullanılan yarı iletken malzemelerin alaşımlanmasında da yer alır.
Nasıl Çalışır ve Nasıl Öldürür?
Alüminyum fosfitin ölümcül etkisi, su veya asitle teması sonucu ortaya çıkar.
Gaza Dönüşüm: Bu madde, nemli ortamda (hava) veya mide gibi asitli bir ortamda (oral tüketim) hidrolize uğrayarak son derece zehirli olan fosfin (PH₃) gazını üretir.
Denklem: $AlP \text{ (Katı)} + 3H_2O \text{ (Sıvı)} \rightarrow Al(OH)_3 \text{ (Katı)} + PH_3 \text{ (Gaz)}$
Solunum ve Sindirim Yolu: Fosfin gazı, solunduğunda veya AlP peletleri yutulduğunda (kemirgen öldürücü olarak) vücuda girer ve hücresel düzeyde hızla ölüme yol açar.
Hızlı Etki: Fosfin zehirlenmesi, dakikalar içinde ciddi semptomlara ve birkaç saat içinde ölüme neden olabilme potansiyeline sahiptir.
Alüminyum Fosfit Nerelerde Kullanılır?
AlP, yaygın olarak bir tarım ve depo zararlısı mücadelesi kimyasalıdır. Kullanım alanları iki ana kategoriye ayrılır:
1. Fümigant (Gazlama İlacı) Olarak
Depo İlaçlaması: Depolanmış tahıl ve tanelerin içerisindeki böcekleri ve haşereleri öldürmek için kullanılır.
Kapalı Alanlar: Gemiler, uçaklar ve tahıl siloları gibi etkin bir şekilde kapatılabilen veya gaz geçirmez membranla izole edilebilen yapı ve tesislerin zararlı arıtmasında tercih edilir.
Marka İsimleri: Genellikle Celphos, Fumitoxin, Quickphos gibi ticari isimlerle piyasada bulunur.
2. Oral Pestisit ve Rodentisit Olarak
Kemirgen Mücadelesi: Köstebek ve sıçan gibi küçük zararlı memelileri öldürmek için yemlerle karıştırılmış pelet veya tabletler halinde kullanılır.
"Buğday Hapları" (Wheat Pills): İçerdiği amonyak veya karbondioksit açığa çıkaran kimyasallar sayesinde fosfin gazının kendiliğinden tutuşma veya patlama riskini azaltmaya yardımcı olur.
Zehirlenme Vakaları ve Önlemler
Alüminyum fosfit zehirlenmesi, özellikle Hindistan yarımadasında yaygın bir sorun olarak kabul edilirken, İran'da ise pirinci korumak için kullanıldığından dolayı halk arasında "pirinç tableti" olarak bilinmektedir ve sık sık kazara veya kasıtlı ölümlere yol açmıştır.
Bu zehirli maddenin kapalı, özellikle de mesken alanlarında kontrolsüz veya amatörce kullanımı, Fatih'teki olayda görüldüğü gibi, çok kısa sürede ölümcül sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle, AlP içeren ürünlerin kullanımının son derece sıkı denetlenmesi ve profesyonel fümigasyon ekiplerince, gerekli güvenlik önlemleri alınarak uygulanması hayati önem taşımaktadır.
