Bir milletin oluşmasında ve yücelmesinde milli kültürün etkili olduğunu belirten Atatürk, bu çerçevede bir kültür unsuru olarak güzel sanatların büyük etkisi olduğu inancında idi.
ATATÜRK’E GÖRE TÜRK GENÇLİĞİNİN NİTELİKLERİ (19 MAYIS’IN 101’İNCİ YILINDA) -9
Doğu milletleri kendi istekleri, kendi duygularıyla hareket etmiyorlardı. Onların başında birtakım zorbalar, keyfi hareket eden çarlar, hükümdarlar vardı. Yazılmış tarih daha çok onların hırslarını tatmin için yaptıkları olaylardır. Biz onların hepsini yırtacağız, yeni bir tarih yapacağız.”
Atatürk, “mazlum milletlere” ve “Doğu milletlerine” örnek tutumunu ve onların milli kurtuluşları için giriştikleri çabaya olan ilgisini ve sempatisini Türk Kurtuluş Savaşı sonrasında da sürdürmüştür. Atatürk “vizyoner bir lider” olarak 1933 yılında yaptığı bir konuşmada hem bu konudaki kararlığını hem de mazlum milletlerin kurtulacağına, emperyalizmin yok olacağına olan inancını çok güçlü bir şekilde dile getirmiştir:
SÖMÜRGECİLİK VE EMPERYALİZM
“Doğudan şimdi doğacak olan güneşe bakınız! Bugün, günün ağardığını nasıl görüyorsam, uzaktan, bütün Doğu milletlerinin de uyanışını öyle görüyorum. İstiklal ve hürriyetine kavuşacak olan çok kardeş millet vardır. Onların yeniden doğuşu, şüphesiz ki, ilerlemeye, refaha doğru gerçekleşecektir. Bu milletler bütün güçlüklere ve bütün engellere rağmen muzaffer olacaklar ve kendilerini bekleyen geleceğe ulaşacaklardır.
Sömürgecilik ve emperyalizm yeryüzünden yok olacak ve yerlerine milletler arasında hiçbir renk, din ve ırk farkı gözetmeyen yeni bir ahenk ve iş birliği çağı hâkim olacaktır.”
Atatürk’ün bu öngörüsü II. Dünya Savaşı sonrasında büyük ölçüde gerçekleşmiştir. Atatürk’ün mazlum milletlerin bağımsızlık hareketlerine önderlik ettiğini bu devletlerin devlet adamları mesela; Muhammed Ali Cinnah (Pakistan), Habip Burgiba (Tunus), Sir Abdurrahim (Hindistan) vb. dile getirmişlerdir.
Bir milletin oluşmasında ve yücelmesinde milli kültürün etkili olduğunu belirten Atatürk, bu çerçevede bir kültür unsuru olarak güzel sanatların büyük etkisi olduğu inancında idi. Nitekim o, cumhuriyetin onuncu yıl dönümü törenlerinde yaptığı ünlü konuşmasında, “milli kültürümüzü çağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkaracağız” dedikten sonra güzel sanatlara özel bir yer ayırmıştır: “
… Ve çünkü, Türk milletinin, yürümekte olduğu terakki ve medeniyet yolunda, elinde ve kafasında tuttuğu meşale, müspet ilimdir. Şunu da ehemmiyetle tebarüz ettirmeliyim ki, yüksek bir insan cemiyeti olan Türk milletinin tarihî bir vasfı da, güzel sanatları sevmek ve onda yükselmektir. Bunun içindir ki, milletimizin yüksek karakterini, yorulmaz çalışkanlığını, fıtrî zekâsını, ilme bağlılığını, güzel sanatlara sevgisini ve millî birlik duygusunu mütemadiyen ve her türlü vasıta ve tedbirlerle besleyerek inkişaf ettirmek millî ülkümüzdür. Türk milletine çok yakışan bu ülkü, onu, bütün beşeriyette, hakikî huzurun temini yolunda, kendine düşen medenî vazifeyi yapmakta muvaffak kılacaktır…”
Milli Mücadele’deki askeri başarıları, kültür alanındaki başarıların takip etmesi gerekliydi. Kültür alanında, hem millileşerek kendi tarihi köklerimizden beslenmek, hem de çağdaşlaşarak dünyaya açılmak ve seslenebilmek gerekiyordu. Güzel sanatlar alanında yapılacak atılımlar, kültürel kalkınmanın ayrılmaz bir parçası idi.
Atatürk’e göre, “güzel sanatlarda başarı, bütün inkılapların başarılı olduğunun en kesin delili” olacaktı. Güzel sanatlarda başarılı olmayan milletlerin, “medeniyet alanında yüksek insanlık sıfatıyla tanınmaları” imkânsızdı.
Atatürk, kültür ve onun içinde güzel sanatlar konusunu daha cumhuriyet ilan edilmediği günlerde, 1 Mart 1923’te TBMM’de yaptığı bir konuşmada, “vatanın önemli merkezlerinde modern kitaplıklar, konservatuarlar, müzeler, güzel sanat sergileri kurmak” ve bütün ülkeyi “basımevleriyle donatmak” zorunluluğundan bahsetmiştir.
Sanata ve sanatçılara büyük değer veren Atatürk bir devlet kuran devlet adamı olarak, güzel sanatlar alanında hem kurumsal hem de eğitim anlamında çok büyük işlere imza atmıştır.
GAYRET VE FEDAKÂRLIK
Atatürk, gençliğin manevi ve bilimsel eğitimine çok önem verdiği gibi, gençlerin güzel sanatlar eğitimi ile beden eğitimine de çok önem vermiştir. Gençlerin müzik, resim, sahne sanatları ve sporla meşgul olmalarını çok istemiş ve bununla ilgili kurumların oluşturulmasını istemiştir. Çoğu kurumu da kendi döneminde kurdurtmuştur. O, 1 Kasım 1937’de TBMM’nin Beşinci Dönem Üçüncü Toplanma Yılı’nı açarken yaptığı konuşmasında bu konuda şunları söylemiştir:
“İlk resim galerimizi de bu yıl açmış bulunuyoruz.
Geçen yıl, Ankara’da kurulan Devlet Konservatuvarı’nın müzikte, sahnede, kendisinden beklediğimiz teknik elemanları süratle verebilecek hale getirilmesi için, daha fazla gayret ve fedakârlık yerinde olur. Her çeşit spor faaliyetlerini, Türk gençliğin milli terbiyesinin (eğitiminin) ana unsurlarından saymak lazımdır. Bu işte, hükümetin şimdiye kadar olduğundan daha çok ciddi ve dikkatli davranması, Türk gençliğini, spor bakımından da milli heyecan içinde itina ile yetiştirmesi, önemli tutulmalıdır.”
KAYNAKLAR
AFETİNAN, A., Atatürk Hakkında Hâtıralar ve Belgeler, 4. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları, Ankara, 1984.
AFETİNAN, A., Medeni Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Ankara, 1969.
ATATÜRK, G. M. K., Atatürk’ün Maarife Ait Direktifleri, Maarif Vekâleti Ana Programa
Hazırlıklar Serisi: A, No: 1, İstanbul, 1939.
ATATÜRK, G. M. K., Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (Bugünkü Dille), Yayına Hazırlayanlar:
A. Sevim, İ. Öztoprak, M. A. Tural, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
ATATÜRK, G. M. K., Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt: I-V., 2. Baskı, Ankara, 1959-1972.
ATATÜRK, G. M. K., Nutuk (1919-1927), Bugünkü Dille Yayına Hazırlayan: Prof. Dr. Z.
Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1995.
Atatürkçülük (Birinci Kitap), Atatürk’ün Görüş ve Direktifleri, Ankara, 1983.
Atatürkçülük, Üçüncü Kitap, Ankara, 1983.
FEYZİOĞLU, T., “Atatürk ve Fikir Hayatı”, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Cilt: II., Atatürkçülük
(Atatürkçü Düşünce Sisteminin Temelleri), YÖK. Yayınları, Ankara, 1986.
FEYZİOĞLU, T., “Atatürk Yolu: Akılcı, Bilimci Gerçekçi Yol”, Atatürk Yolu, Ortak Eser, Atatürk
Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1995.
GİRİTLİ, İ., Kemalist Devrim ve İdeolojisi, İstanbul, 1980.
GÖNLÜBOL, M., “Atatürk’ün Dış Politikası, Amaçlar ve İlkeler”, Atatürk Yolu, Ortak Eser,
Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 1995.
GÜLER, Ali, Dehanın Kodları (Mustafa Kemal’i Atatürk Yapan Süreçler ve Birikim), Yılmaz
Basım, İstanbul 2010.
GÜLER, Ali, Nutuk’tan Dersler Gençler İçin Nutuk, Halk Kitabevi, İstanbul, 2017.
GÜLER, Ali, Sevr’den Kopenhag’a Parçalanan Türkiye, Türk-Ar Yayınları, Ankara, 2005.
KANSU, M. M., Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, C: II., Ankara, 1968.
KAPLAN, M., “Ferda”, Türk Dili Dergisi, Sayı: 401 (Mayıs 1985).
KOCATÜRK, U., “Atatürk’te ‘Gençlik’ Kavramı ve Atatürkçü Gençliğin Nitelikleri”, Atatürkçü
Düşünce El Kitabı, Ankara, 1992.
KOCATÜRK, U., Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Ankara, 1984.
KOP, Kadri Kemal, Atatürk Diyarbakır’da, 1932, s. 4.
ÖZBUDUN, E., , “Atatürk ve Devlet Hayatı”, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi II., Atatürkçülük
(Atatürkçü Düşünce Sisteminin Temelleri), YÖK. Yayınları, Ankara, 1986.
SEFA, P., Türk İnkılabına Bakışlar, İstanbul, 1938
SÜSLÜ, A., “Atatürk ve Tarih”, Atatürkçü Düşünce El Kitabı, Atatürk Araştırma Merkezi
Yayınları, Ankara, 1995.
TANERİ, A., “Fikir Adamı Atatürk ve Cumhuriyet”, Tercüman Gazetesi, 10 Kasım 1983.
BİTTİ
