Taliban 2001'den bu yana ilk kez yeniden iktidarı ele geçiriyor. 1989 yılında ortaya çıkan Taliban bu zamana kadar Afganistan'da merkezi hükümetin zafiyet gösterdiği yerlerde hakimiyet kurdu. Taliban'ın hakimiyetini genişlettiği Afganistan'dan kaçmak isteyenler Kabil Havalimanı'na akın etti. Havalimanından kan donduran görüntüler gelmeye devam ediyor. Havalimanında kalkan uçakların tekerlerine tutunmaya çalışan Afganistanlılar havalanan uçaktan düştüğü görüldü. TALİBAN NEDİR? Afganistan'da faaliyet gösteren silahlı örgüt Taliban, Peştunlar'dan oluşan bir gruptur. Grup üyeleri kendilerini, 'Afganistan İslam Emirliği' olarak tanımlıyor.Temelleri Pakistan'da atılan Taliban, 1989 yılında ortaya çıktı ve Afganistan'da merkezi hükümetin zafiyet gösterdiği yerlerde hakimiyet kurdu. 2021 yılında başkent Kabil'i ele geçirdi. TALİBAN NE ZAMAN VE NASIL KURULDU? Taliban, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesinin ardından Sovyet güçlerinin 1989'da geri çekilmesinden sonra Afganistan'daki merkezi hükümetlerin zayıflıklarından yararlanarak iktidara geldi ve ülkenin büyük bölümünü kontrolü altında tuttu. Temellerini Pakistan'daki medreselerde eğitim görmüş, savaştan kaçan Peştun mülteciler oluşturmaktadır. Türkçe'de, "öğrenci" anlamına gelen Arapça talib kelimesinin çoğulu ''Taliban'' (öğrenciler) adını benimseyen örgüt, ülkenin güneyinde Molla Ömer Ahund liderliğinde yaklaşık 50 medrese öğrencisiyle birlikte 1994 yılında kendini gösterdi. Aslen Kandaharlı olan Molla Ömer, bir süre Pakistan'da ardından da Kandahar'ın kuzeyindeki Meyvend ilçesinde medrese eğitimi aldı ve Sovyet işgaline karşı savaştı. Gelenekçi bir yapıya sahip Afgan toplumu içerisinde hızla taraftar toplayan ve yükselen grup, amacını, Sovyet savaşı ve akabinde patlak veren iç savaşlar sırasında ortaya çıkan savaş ağalarından kurtulmak olarak, kuruluş felsefesini de Afganistan'da İslam'a dayalı bir yönetim getirmek olarak tanımladı. Kurulduktan birkaç ay sonra çoğunluğu medrese ve şeriat okulu öğrencileri olmak üzere savaşçı sayısı 20 bini buldu. Kısa süre sonra Pakistanlı Peştun etnik kökenden Mevlana Samiul Hak liderliğindeki Darul Ulum Hakkaniye medresesi öğrencilerinin önemli bir kesimi de yine örgüte dahil oldu. Öğrenciler hareketinin mensuplarının çoğu ülkenin güneyindeki Peştun kökenli kişilerden ve Pakistan'daki medreselerde eğitim gören mülteci ailelerin çocuklarından oluştu. TALİBAN LİDERİ KİMDİR? 2016'dan beri liderleri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. TALİBAN NASIL GÜÇLENDİ? Devrildikten sonra Taliban dağıldı, bazı liderler Pakistan'a sığındı ve Pakistan güvenlik teşkilatının yardımıyla kendilerini güçlendirmeye başladılar. Afganistan'da ABD kuvvetlerinin varlığı, Taliban'a yeni askerler için anti-sömürgeci bir toplanma çağrısı yapmasına yardımcı oldu. Afgan hükümetindeki yolsuzluk da öyle. Militanlar ayrıca bir korku ve şiddet kampanyasıyla saflarını tazelediler. Polis kuvvetlerine veya orduya katılan insanlar öldürüldü. Afganistan sivil toplumunun genç yüzünü temsil eden kamu aydınları, gazeteciler, medya mensupları ve diğerleri de hedef alındı. Afgan birlikleri, Taliban saldırıları karşısında zayıfladı. TALİBANA PARA VE SİLAH KAYNAĞI NEREDEN GELİYOR? Taliban fonlarını çeşitli kaynaklardan sağlıyor. Uyuşturucu ticareti, kaçakçılık gibi diğer suçlardan para kazanıyor. Çiftlikleri ve diğer işletmeleri vergilendiriyor ve gasp ediyor. Bazen fidye için adam kaçırma olayına karışıyor. Uzmanlar, grubun amacını destekleyen veya onu yararlı bir varlık olarak gören çok çeşitli kişilerden de bağış aldığını söyledi. Washignton Post'a konuşan bir uzman, "Çalışmak için çok fazla paraya ihtiyaçları olduğu gerçekten doğru değil. Büyük evlerde yaşamıyorlar. Süslü giysiler giymezler. Maaşlarının en büyük giderleri silah ve eğitim. Onlarla dolu bir bölgede silah bulmak kolaydır. Bazıları bağışlanır, bazıları satın alınır. Birçoğu ise çalıntı." açıklamasında bulundu. TALİBAN AMACI NE? Uzmanlar, Taliban'ın amacının basit olduğunu söyledi: Taliban 2000'lerin başında kaybettiği gücü geri almak istiyor. Washington Post'a konuşann Stanford Üniversitesi’nden Afganistan uzmanı Robert Crews, "Parlamento istemiyorlar. Seçim siyaseti istemiyorlar. Bir emirleri ve bir molla meclisleri var ve İslam için en iyi gördükleri vizyon bu. Taliban'ın tek bir lideri yok gibi görünüyor, ancak grubun birkaç ana lideri var gibi görünüyor." dedi. Taliban yönetimi altındaki yaşamın 1990'lardakiyle aynı olup olmayacağı belirsizliğini koruyor. Crews, “Sosyal medya aracılığıyla dünyaya daha iyi bağlanan ve ‘Neden böyle bir hayatımız olmasın?' diyen birçok insan var. Çoğulculuğa inanan, iktidarın tekelleşmesine inanmayan bir toplumla ne yapacaklar? Taliban şiddeti bu sesleri ne ölçüde susturacak?” değerlendirmesinde bulundu Afganistan'da İslami bir devlet kurmayı amaçlayan silahlı örgüt Taliban, bazı ülkeler tarafından 'terör örgütü' olarak kabul edilirken, bazı ülkeler tarafından Afganistan'da hak arayışında bulunan legal bir örgüt olarak görülüyor.