Bayatı ismini Oğuzların Bayat boyundan almaktadır. Bayatı ( mani) Bahtiyar Vahabzade’nin de söylediği gibi;
Bayatılar! Sine dağı, göz dağı,
Mehebbetin tüstülenen ocağı.
Bir milletin kimliyini bildiren,
Nefesinden lepelenen bayrağı!
Oğuzlarda bayatı, hoyrat, döndürme, mani gibi olan bu dörtlükler, Kıpçaklarda yır/ cır, beyit, eng; Özbek ve Uygurlarda koşuk şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 10 Aralık tarihinde Azerbaycan’da Zafer Töreni’nde seslendirdiği bayatı ( mani) İran’ı silkelemiştir. Elbette ki bu tedirginlik onlar açısından normal, günün birinde onlar da sıranın kendilerine geleceğini gayet iyi bilmektedir. Okuduğu bayatı Güney ve Kuzey Azerbaycan’ı sevindirmiş, düşmanlara korku salmıştır. O şiir hiç de tesadüfi değildir. Zafer gününde okunması ve daha önemlisi okunduğu günden bir gün önce Güney Azerbaycan’ın Bağımsızlık Günü’ne denk gelmesi manidardır.
Araz’ı ayırdılar
Mil ile doyurdular,
Men senden ayrılmazdım
Zor ile ayırdılar.
Bu maninin mil ile doyurdular kısmı ile beraber kan ile/ kum ile doyurdular versiyonları da yaygındır. Bir bayatıdan rahatsız olan titrek sistem ne yapacağını şaşırdı. Madem bayatıdan rahatsız oldular, biz de devam edelim. Şimdi bayatı zamanı, yarın kavuşma.
Ağ deve düzde galdı,
Yükü Tebriz’de galdı.
Toyum bu üzde oldu,
Yarım o üzde galdı...
Tebrizin yastı yolu,
Su geldi, basdı yolu.
İstedim durum gelim,
Türkmençay kesdi yolu...
Layla, Araz, a layla!
Sil yaramı, galayla!
Kan görmüşem uykuda -
O tayımı harayla!..
Güvercin havadadı,
Balası yuvadadı.
Gözüm Tebriz yolunda,
Ellerim duadadı...
Araz taştı, yan aktı,
Dibinde min can aktı.
Güney sarı bakanda
Gözlerimden kan aktı...
Yol verme yada Tebriz,
El gider bada, Tebriz,
Senin hasretindeyem,
Can verme feda Tebriz
Ezizim seni Tebriz,
El sever seni, Tebriz.
Al goynuna ezizle,
Ana tek meni, Tebriz.
Araz, Araz, han Araz,
Gel eyleme gan Araz.
Goy gedim, yar gözleyir
Nedir bu tuğyan Araz?
Men aşigem Karabağ,
Şeki, Şirvan, Karabağ,
Tahran Cennete dönse
Yaddan çıkmaz Karabağ.
Sarardı, bağ dözmedi
Bülbül gülden bezmedi,
Tebriz’den ayrı düşdüm
Derdime dağ dözmedi
Ucadır başın Tebriz
Neçedir yaşın Tebriz
Sürmedir gözlerime
Toprağın, taşın Tebriz
İçeriği Tebriz, Araz, ayrılık geçen binlerce bayatı, şiir yazıldı, türküler yakıldı. Bunların hepsinin içeriği derin anlamlar ve mesajlar barındırmaktadır. Ve son olarak;
Yayılıp düze Tebriz,
Gelmesin göze Tebriz,
Men size gelemmirem,
Geleydin bize Tebriz!
Tebriz Azerbaycan’dır!
