Hatm-i Hâcegân, tarihî kaynaklara göre ilk defa Abdullah Salâhî Uşşâkî (ö. 1196/1782) tarafından kaydedilmiştir. Uşşâkî, İzhâr-ı Esrâr-ı Nihân ez Envâr-ı Hatm-i Hâcegân adlı eserinde uygulama biçimlerinden detaylıca bahsetmiştir.
Hatmin başında ve sonunda Fâtiha sûresinin okunması, Kur’an’ın özü ve hatmedilmesi gibi sayılması sebebiyle “hatm-i hâcegân” adını almıştır. Eski Nakşibendî kaynaklarında bu uygulamaya dair bilgiler yer almamakla birlikte, Abdullah Salâhî Uşşâkî’nin eseri, bu zikir pratiğini sistemli bir şekilde kayıt altına almıştır.
Uygulama Tertipleri
Hatm-i Hâcegân üç farklı tertipte uygulanmaktadır:
Birinci Tertip:
7 defa Fâtiha sûresi (Besmele ile)
100 defa salavat
79 defa İnşirâh sûresi (Besmele ile)
1001 defa İhlâs sûresi (Besmele ile)
100 salavat ve 7 defa Fâtiha okunup dua edilir
Son olarak 3 defa salavat getirilir
İkinci Tertip:
1001 defa İhlâs sûresi
7 defa Fâtiha
100 salavat ile dua edilir
Üçüncü Tertip:
Birinci tertip gibidir ancak 79 defa İnşirâh sûresi İhlâs sûresinden sonra okunur
Her üç tertipte de hatme başlamadan önce 7’şer defa istiğfar ve salavat getirilir ve tarikat silsilesinde yer alan şeyhlerin ruhları için bir Fâtiha okunur.
Nakşibendî-Hâlidî Geleneğinde Önemi
Nakşibendiyye’nin Hâlidiyye kolunda hatm-i hâcegân büyük manevi önem taşır. Toplu olarak uygulandığında, şeyh veya izin verdiği bir kişi tarafından icra edilir. Zikir yapılan mekân kapatılır, dervişler abdestli olarak diz çöker ve halka halinde zikre katılır.
Dervişler virdleri sırasıyla alçak sesle okurken, şeyh veya izinli kişi yüksek sesle yönlendirir. Başta okunan Fâtiha sûrelerini hatmi yaptıranla birlikte sağdan yedi kişi, sonunda okunanları ise hatmi yaptıran hariç soldan yedi kişi okur. Bu şekilde, Nakşibendiyye’de “vukûf-ı adedî” ve “vukûf-ı kalbî” ilkelerine titizlikle uyulur.
Hatm-i Hâcegân’da salavat ve dualar büyük öneme sahiptir. Salavatın şekli çoğu kaynağa göre:
“Allāhümme salli alâ seyyidinâ Muhammedin ve alâ âli seyyidinâ Muhammed bi-adedi külli zerretin elfe elfi merretin”
şeklinde okunması tavsiye edilmiştir.
Hatim sonunda bir kişi Aşr-ı Şerîf okur ve dua yapılır. Hâsıl olan sevap, Hz. Peygamber’in, sahâbe-i kirâmın, bütün nebîlerin ve velîlerin ruhlarına, özellikle silsile ricâlinin ruhlarına bağışlanır.
Hatm-i Hâcegânın Kısa Şekli
Bazı kaynaklarda, hatmin kısa şekli “hatm-i hâcegân-ı sagîr” olarak geçer. Bu uygulamada:
25 defa istiğfar
7 Fâtiha
33 salavat
Nakşibendî-Hâlidî silsilesi okunur
Ardından 7 Fâtiha, 100 salavat, 500 “yâ bâkî ente’l-bâkî” duası okunur
Son olarak hatm-i hâcegân duası yapılır
Bu kısa hatm, günlük uygulamalar için tercih edilebilir.
Hatm-i Hâcegân her gün sabah ve akşam olmak üzere iki defa yapılabilir. Eğer bu mümkün değilse, pazartesi ve cuma veya salı ve cuma olmak üzere haftada iki defa yapılması da yeterli görülmüştür.
