Ultra işlenmiş gıdalar; endüstriyel bileşenler ve kozmetik katkı maddeleri kullanılarak üretilen, çoğu zaman doğal hâlindeki malzemeleri içermeyen ürünler olarak tanımlanıyor. Gazlı içecekler, cipsler ve pek çok mısır gevreği buna örnek gösteriliyor.
Sorun irade eksikliği değil, ticari güç
Uzmanlara göre sorun bireylerin iradesizliği değil, güçlü ve küresel ölçekte etkili bir gıda endüstrisi. Araştırma, ultra işlenmiş gıdaların yıllardır pek çok ülkede artış gösterdiğini ortaya koyuyor. ABD, İngiltere, Kanada ve Avustralya’da günlük enerji alımının yaklaşık yarısı bu ürünlerden geliyor.
Çalışmalar, bu tür gıdaların aşırı kalori alımına yol açtığını, şeker ve doymuş yağ oranının yüksek, lif ve temel vitamin-mineral değerlerinin düşük olduğunu gösteriyor. 104 uzun süreli araştırmayı içeren derlemede, 92’si ultra işlenmiş gıdaların obezite, tip 2 diyabet, hipertansiyon, yüksek kolesterol, kalp-damar hastalıkları, böbrek hastalıkları, Crohn hastalığı, depresyon ve erken ölüm riskini artırdığına işaret etti.
Klinik deneyler, bu gıdaların yetişkinlerde günde 500–800 kalori fazladan tüketime yol açtığını, hızlı ve kontrolsüz yeme davranışını artırdığını kanıtladı.
Çözüm için öneriler
Araştırmacılar, hükümetlerin uygulayabileceği dört temel politika alanı öneriyor:
Ürünlerin düzenlenmesi:
Yeniden formülasyon (şeker yerine tatlandırıcı koymak gibi) yeterli değil. Belirli katkı maddelerine sınır getirilmeli ve ürünlerin işlenmişlik düzeyini gösteren işaretleyiciler tanımlanmalı.
Gıda ortamının düzenlenmesi:
Ambalaj ön yüzüne uyarı etiketleri
18 yaş altını dijital dahil tüm mecralarda gıda reklamlarından koruma
Şekerli içecek ve seçilmiş ultra işlenmiş gıdalara en az yüzde 20 vergi
Okul, hastane ve kamusal alanlarda ultra işlenmiş gıdaların kaldırılması
Market raflarında ultra işlenmiş ürün oranının azaltılması
Şirket gücünün sınırlandırılması: Satış portföyleri izlenmeli, tekelleşmeye karşı rekabet kuralları güçlendirilmeli, vergi düzenlemeleriyle piyasa hakimiyeti engellenmeli.
Tarım ve tedarik zincirlerinin yeniden düzenlenmesi: Mısır, soya ve şeker gibi tek ürün destekleri yerine sağlıklı üretime teşvik sağlanmalı; çevre politikaları beslenme hedefleriyle uyumlu hale getirilmeli.
Küresel sağlık çağrısı
Uzmanlara göre başarı, eşzamanlı politik paketler ve uluslararası işbirliğiyle mümkün. Araştırma, ultra işlenmiş gıda şirketlerinin tütün ve fosil yakıt endüstrileriyle benzer lobi ve erteleme stratejileri kullandığını vurguluyor.
Çalışma “Acil eylem olmazsa ultra işlenmiş gıdalar yükselmeye devam edecek, sağlığı, ekonomiyi, kültürü ve gezegeni olumsuz etkileyecek. Şimdi harekete geçme zamanı.” değerlendirmesiyle son buluyor.
