Okul Öncesi DEHB: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktiviteyi Anlama ve Yönetme Yolları

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), okul öncesi dönemde de rastlanabilen nörogelişimsel bir durumdur. Bu yaş grubundaki çocuklarda DEHB, dikkatini sürdürememe, aşırı hareketlilik ve dürtüsel davranışlar şeklinde kendini gösterebilir. Ancak okul öncesi çocukların normal gelişim özellikleri de benzer davranışlar sergileyebildiğinden, DEHB tanısı koyarken titiz bir değerlendirme yapmak gerekir.

DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU (DEHB) BELİRTİLERİ

Okul öncesi dönemde DEHB’nin temel belirtileri üç ana başlık altında özetlenebilir:

DİKKAT EKSİKLİĞİ

Oyun veya etkinlik sırasında dikkati kolayca dağılır.
Verilen yönergeleri takip etmekte ve görevleri tamamlamakta zorlanır.
Detaylara dikkat etmekte güçlük yaşar, sık hatalar yapar.
Konuşma veya aktivite sırasında dinlemede zorlanır.
Eşyalarını sık sık kaybeder.
Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınır veya hoşlanmaz.
Organize olma konusunda sıkıntı yaşar.

HİPERAKTİVİTE

Sürekli ellerini ve ayaklarını oynatır veya otururken huzursuzlanır.
Oturması gereken durumlarda kalkıp dolaşır.
Uygunsuz zamanlarda koşar veya tırmanır.
Sakin bir şekilde oyun oynamakta veya etkinlik yapmakta zorlanır.
Sürekli hareket halindedir, “motor takmış gibi” tanımlanabilir.
Çok konuşur.

DÜRTÜSELLİK

Sorular tamamlanmadan cevap verir.
Sırasını beklemekte güçlük çeker.
Başkalarının sözünü keser.
Sonuçları düşünmeden hareket eder.
İsteklerini ertelemekte zorlanır.
Tehlikeli olabilecek davranışlarda bulunabilir.
Bu davranışların bazıları zaman zaman her çocukta görülebilir. Ancak DEHB tanısı için belirtilerin sürekli, yoğun ve çocuğun günlük yaşamını (oyun, öğrenme, sosyal ilişkiler) olumsuz etkilemesi gerekir.

DEHB İLE BAŞA ÇIKMA STRATEJİLERİ

Okul öncesi DEHB belirtileri gösteren çocuklar için kapsamlı ve çok yönlü bir yaklaşım benimsemek önemlidir. Bu yöntem, çocuğun, ailenin ve okulun birlikte hareket etmesini içerir.

ERKEN TANILAMA VE DEĞERLENDİRME

DEHB belirtileri fark ederseniz bir çocuk doktoru veya çocuk psikiyatristine başvurarak profesyonel bir değerlendirme yaptırın.
Erken tanı, uygun müdahale ve stratejilerin belirlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

AİLE EĞİTİMİ VE DESTEK

DEHB hakkında bilgi edinin; belirtilerini ve başa çıkma yöntemlerini öğrenmek çocuğunuzu daha iyi anlamanıza yardımcı olur.
Destek gruplarına katılarak deneyim paylaşabilir, bilgi alışverişinde bulunabilir ve duygusal destek alabilirsiniz.

DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLAR

Basit, net ve tutarlı kurallar belirleyin. Kurallara uyulduğunda olumlu geri bildirim verin; uyulmadığında mantıklı sonuçlar uygulayın.
İstenen davranışları gördüğünüzde çocuğunuzu övün veya küçük ödüller verin. Olumlu pekiştirme davranışları güçlendirir.
Günlük rutinleri, kuralları ve görevleri görsellerle destekleyin. Resimli çizelgeler, takvimler veya yapılacaklar listeleri çocuğun organize olmasını kolaylaştırır.
Uzun süreli dikkat gerektiren aktiviteleri küçük parçalara ayırın; zamanlayıcılarla süreyi görselleştirin.
Çocuğunuz aşırı uyarıldığında veya yorulduğunda kısa molalar verin; sakinleşebileceği bir alan oluşturun.
Dürtüsel davranışlarla başa çıkmak için sırayla oynanan oyunlar veya “dur-düşün-hareket et” gibi stratejiler uygulayın.

OKUL VE AİLE İŞ BİRLİĞİ

Öğretmenlerle düzenli iletişimde olun; çocuğun okulda gösterdiği davranışlar ve ihtiyaçları hakkında bilgi paylaşın.
Öğretmenlerle birlikte dikkat dağıtıcı uyaranları azaltacak, kısa ve net yönergeler sağlayacak ve bireysel destek sunacak stratejiler geliştirin.

FİZİKSEL AKTİVİTE VE BESLENME

Çocuğun enerjisini sağlıklı şekilde atmasını sağlayacak düzenli fiziksel aktiviteleri teşvik edin; açık hava oyunları, spor ve hareketli aktiviteler DEHB belirtilerini yönetmede etkilidir.
Sağlıklı ve dengeli beslenmeye dikkat edin; şeker ve katkı maddeleri yüksek gıdalar DEHB belirtilerini olumsuz etkileyebilir.
Düzenli ve yeterli uyku, çocuğun dikkat ve davranış kontrolü için önemlidir.

UZMAN DESTEĞİ

Gerekli durumlarda çocuk psikiyatristi tarafından ilaç tedavisi önerilebilir. İlaçlar, DEHB belirtilerini kontrol altına alırken davranışsal stratejilerin uygulanmasını kolaylaştırır.
Psikoterapi yöntemleri (oyun terapisi, davranış terapisi, aile terapisi) çocuğun duygusal ve sosyal gelişimini destekler, başa çıkma becerilerini artırır ve aile içi iletişimi güçlendirir.

SABIR VE DESTEK

Her çocuk farklıdır; DEHB belirtileri kişiden kişiye değişir. Sabırlı olun, çocuğun güçlü yönlerini keşfedin ve ona destekleyici bir ortam sunun.
Profesyonel yardım almak ve tutarlı bir şekilde başa çıkma yöntemlerini uygulamak, okul öncesi DEHB’li çocukların gelişimini olumlu yönde etkiler.