Çok kutuplu küresel düzen ve yeni meydan okumalar

1996 yılında sınır güvenliği ve ekonomik işbirliği ittifakı olarak Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından oluşturulan ve “Şangay Beşlisi” olarak anılan Şangay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) ilerleyen zaman içerisinde üye sayısı 10’a ulaşmıştır. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 14 ülke ile ise  “diyalog ortaklığı” bulunmaktadır. ŞİÖ üyesi ülkeler dünya nüfusunun yüzde 40’ını, küresel gayrisafi hasılanın ise yüzde 30’unu temsil etmektedir.

Bilindiği üzere 21. Yüzyılda vasat bulan güvenlik kaynaklı krizlerle beraber pek çok ülkenin savunma anlayışında marjinal değişiklikler yaşanmış, yeni güvenlik mimarilerine olan ihtiyaç daha iyi anlaşılırken diğer yandan da çağın gerçeklikleriyle beraber devletler artık fiili olarak “tek kutuplu dünya düzeni”nin kabul görmediği konusunda hemfikir olmaya başlamıştır. Benzer şekilde küreselleşme de yerini artık yerelleşmeye bırakmaya koyulmuş, ülkelerin bu kapsamdaki çalışmaları da hız kazanmıştır. Tüm bunlar yeni meydan okumaları da beraberinde getirmiştir.

Çin’de düzenlenen Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesi gerek katılan devlet başkanları gerekse de zirve sonrası yapılan askeri geçit töreniyle oldukça dikkat çekici mesajlar vermiştir.

Özellikle Çin, Rusya, Hindistan ve Kuzey Kore liderlerinin koordineli tavırları, öte yandan ABD ve Batı’nın uzun yıllardır doğrudan ya da dolaylı bir şekilde ilişkilerini derinleştirmek istediği çevrelerin de toplantıda bulunmasıyla birlikte Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'in özel davetiyle Cumhurbaşkanı Sayın Erdoğan’ın katılım göstermesi ABD ve Batı nezdinde net bir stratejik mesaj olarak algılanmıştır.

Rusya-Ukrayna savaşıyla beraber Batı’nın Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar Rusya-Çin ekseninde enerji temelli yakınlaşmayı derinleştirirken diğer yandan Hindistan’ın da Rusya’dan enerji ithalatına devam etmesi ABD’yi oldukça rahatsız etmiş ve Trump Hindistan’a uyguladığı yüzde 25’lik gümrük vergisini yüzde 50’ye çıkarmıştır.

Rusya-Çin arasında Sibirya’nın Gücü-2 (Power of Siberia-2) anlaşmasıyla 50 milyar metreküp kapasiteli dev doğal gaz hattı konusunda mutabakata varmaları yaptırımlarla sonuç alamayan ABD ve Batı’yı bu anlamda daha da zorlayacaktır. Aynı kapsamda Rusya’nın da artık kalıcı olarak Avrupa’dan Asya’ya yöneldiği ifade edilebilmektedir.

Diğer bir husus ise Rusya-Çin-Kuzey Kore arasında uzun yıllardır devam eden ve giderek derinleşen askeri iş birliğinin yeni ülkelerle kapsamının genişleyebileceği ihtimalinin artması da Batı açısından tedirginliği artırıcı unsurlar arasındadır. Zira ŞİÖ Zirvesi sonrasında yapılan askeri geçit töreninde sergilenen üst düzey silahlar -ki bunlar arasında en dikkat çekicisi DF-5C stratejik kıtalararası nükleer füze olmuştur- yeni bir meydan okuma olarak yorumlanabilmektedir.